Solenopsis invicta

มดคันไฟอิวิคต้า Solenopsis invicta มดคันไฟตัวใหม่ หรือ มดคันไฟอิวิคต้า (Solenopsis invicta)

มีถิ่นกำเนิดอยู่ในทวีปอเมริกาใต้ ต่อมาได้แพร่กระจายไปเกือบทั่วโลก และเริ่มขยายพันธุ์เข้ามาในเอเชียเมื่อสองถึงสามปีนี้พบได้ในไต้หวันและฮ่องกง และคาดว่าจะเข้ามาสู่ประเทศไทยในไม่ช้านี้ มดคันไฟอิวิคต้าสามารถปรับตัวและขยายพันธุ์ได้อย่างรวดเร็ว

จนประเทศที่มีการระบาดของมดคันไฟอิวิคต้าต้องมีการจัดตั้งศูนย์เตือนภัยขึ้น มา เพื่อยับยั้งการขยายพันธุ์ บรรเทาความเดือดร้อนของผู้ที่โดนต่อย และเกษตรกรที่ได้รับผลกระทบจากการกัดกินพืชผักต่าง ๆ มดคันไฟอิวิคต้าชอบสร้างถิ่นอาศัยบริเวณที่มีน้ำไหลเวียน มีปริมาณ น้ำฝนมากกว่า 550 มิลลิเมตรต่อปี อาทิ พื้นที่การเกษตร สวนป่า ทุ่งหญ้า ฝั่งแม่น้ำลำคลอง ชายฝั่งทะเล ทะเลทราย และสนามกอล์ฟ

มักสร้างถิ่นอาศัยแบบเป็นรังหรือเป็นจอมโดยใช้มูลดิน ซึ่งจะมีเส้นผ่าศูนย์กลางมากกว่า 1 เมตร ความสูงประมาณ 4-24 นิ้ว ส่วนมดคันไฟที่มีอยู่ในไทยจะสร้างรังเรียบ ๆ กับพื้น ไม่มีจอม และมีจำนวนประชากรมากถึง 500,000 ตัวต่อรัง ขณะที่มดคันไฟธรรมดาจะมีเพียง 10,000 ตัวต่อรัง สำหรับรูปร่างหน้าตาภายนอกของมดคันไฟอิวิคต้านี้แทบจะไม่มีความแตกต่างจากมด คันไฟที่พบเห็นในประเทศไทย แต่จะมีผิวลำตัวเรียบและสดใสกว่า และถ้าสังเกตให้ดีจะเห็นว่ามีฟันตรงกลางริมฝีปากบน ซึ่งส่วนใหญ่จะมองด้วยตาเปล่าไม่ค่อยเห็นต้องอาศัยแว่นขยายช่วย…

รศ.ดร.เดชา วิวัฒน์วิทยา แห่งภาควิชาชีววิทยาป่าไม้ คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์เล่าให้ฟังถึงเรื่องของมดคันไฟอิวิคต้า

มดคันไฟตัวใหม่นี้ก่อให้เกิดผลกระทบต่อระบบนิเวศเพราะอาณาจักรของมดชนิดนี้ ชอบทำลายอย่างมาก พวกมัน จะครอบคลุมอาณาเขตบ้านเนื่องจากมดชนิดนี้มีจำนวนมากและรุกราน การขาดศัตรูธรรมชาติ จึงทำให้ประชากรเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว มดคันไฟตัวใหม่นี้จะเข้าโจมตีไข่นก และสัตว์เลื้อยคลานที่อายุน้อยจำนวนมาก และในพื้นที่ที่มีมดชนิดนี้สูงมากจะเข้าทำลายสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็ก เช่น พวกสัตว์ฟันแทะและยังล่ากลุ่มผึ้งที่หากินเดี่ยว ๆ ด้วย

สำหรับผลกระทบต่อมนุษย์นั้นพบว่า เหล็กในจากมดชนิดนี้มีพิษสะสมทำให้เกิดอาการไหม้และคันอย่างรุนแรง พิษจะออกฤทธิ์อยู่นานเป็นชั่วโมงและเป็นเม็ดตุ่มพองซึ่งกลายเป็นหนองสีขาวเมื่อตุ่มหนองนี้แตกก็สามารถมีแบคทีเรีย เข้าไปและเป็นแผลเป็น บางคนที่มีอาการแพ้อย่างรุนแรงจะก่อให้เกิดอาการหมดสติและเสียชีวิตได้ มดชนิดนี้มีความก้าวร้าวสูงมากเมื่อมันต่อยจะฉีดสารพิษกลุ่ม alkaloid ทำให้เนื้อเยื่อตาย มีรายงานว่าทางตะวันออกเฉียงใต้ของสหรัฐอเมริกามีประชาชนประมาณ 25,000 คน ที่ต้องหาหมอเพื่อรักษาจากการโดนต่อยของมดชนิดนี้และด้วยวิธีการโจมตีเหยื่อแบบรุมต่อยเป็นร้อย ๆ ตัว ทำให้เหยื่อที่มีขนาดไม่ใหญ่มากได้รับบาดเจ็บถึงขั้นวิกฤติได้เลย

มดคันไฟอิวิคต้า Solenopsis invicta

ในสหรัฐอเมริกามดชนิดนี้สร้างความเสียหายทางการเกษตรได้ในวงกว้าง ด้วยการเข้าไปทำลายระบบรากของพืช เช่น ถั่วเหลือง พืชตระกูลส้ม ข้าวโพด กะหล่ำ มันฝรั่ง ถั่วลิสง ทานตะวันข้าวฟ่าง มะเขือ ถั่วเขียว เป็นต้น และทำความเสียหายในเครื่องมือการเกษตร สัตว์เลี้ยง สัตว์ป่า พื้นที่สาธารณะ อุปกรณ์ไฟฟ้า คอมพิวเตอร์ รถยนต์

ปัจจุบัน มดชนิดนี้สร้างความเสียหายมากกว่า 320 ล้านเอเคอร์ ใน 12 รัฐทางตะวันออกเฉียงใต้ของสหรัฐอเมริกาและเปอร์โตริโก อย่างไรก็ตามในอเมริกามดคันไฟชนิดนี้เป็นตัวห้ำหั่นที่ดีเยี่ยมในธรรมชาติ และเป็นการควบคุมทางชีววิธีสำหรับศัตรูพืชหลายชนิด เช่น หนอนเจาะต้นอ้อย มวนที่เป็นศัตรูข้าว แมลงหางหนีบ เพลี้ยอ่อน ด้วงงวง หนอนคืบถั่วเหลือง หนอนกินใบฝ้าย ต่อสน

แต่มดชนิดนี้ก็ยังเป็นตัวทำลายแมลงพวกผสมเกสร เช่น ผึ้งที่สร้างรังใต้ดิน และยังกินเมล็ด ใบ ราก เปลือก น้ำหวาน น้ำเลี้ยง เชื้อรา และมูลต่าง ๆ เป็นอาหารด้วย ซึ่งจะสร้างมูลค่าความเสียหายต่ออุตสาหกรรมการเกษตรนับพันล้านบาทต่อปี ซึ่งขณะนี้มีแนว โน้มสูงที่มดคันไฟชนิดนี้จะเข้ามาในประเทศไทยด้วยการติดมากับเรือสินค้าหรือ การขนส่งอื่นๆ

ดังนั้นหากพบให้รีบทำลายหรือส่งตัวอย่างมาให้นักวิชาการตรวจก่อนที่จะแพร่ พันธุ์ในประเทศไทย สามารถส่งตัวอย่างมดที่สงสัยได้ที่ พิพิธภัณฑ์มด ภาควิชาชีววิทยาป่าไม้คณะ วนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โทรศัพท์ 0-2579-0176 ต่อ 510.

Introduction

Solenopsis invicta, the scourge of the South, commonly referred to as the red imported fire ant (RIFA), has been the bane of many of man in the deep south. These ants are more than a nuisance with their large mounds that dot the landscape, but instead are agressive antagonists in a pitched battle for dominion of the open landscapes. Their stings are quite potent individually, but they attack enmasse, and it is the lucky person who escapes with only one sting! The red imported fire ant is a major agricultural and urban pest throughout the southeastern states that also causes both medical and environmental harm resulting in a cost of many millions of dollars per year for southeastern states.

Identification

Solenopsis invicta can generally be recognized by their large mounds, polymorphic castes (varying sizes of workers), 10 segmented antennae ending in a 2 segmented club, lack of spines on propodeum, reddish color, median tooth on the anterior border of the clypeus, lack of humeral processes (as found in S. richteri), and lack of a large reddish orange colored spot of the first segment of the gaster (as seen S. richteri).

However, because S. invicta hybridizes with S. richteri, it can be a challenge to differentiate them from the hybrid, which may have characters of both species. The most reliable method for identification of this group is a cuticular hydrocarbon test, which some labs are now equipped to do.

Biology and Economic Importance

The red imported fire ant, is thought to have been introduced into the U.S. through either Mobile, Alabama or Pensacola, Florida, from Brazil sometime between 1933 and 1945. The red impored fire ant together with Solenopsis richteri, the black imported fire ant, which was introduced sometime near 1918, have wreaked havoc on the economy of the South. As if these two species were not bad enough, they both can mate with one another producing a hybrid, which is as bad or worse than either the black or red fire ant. Two native fire ants, S. geminata and S. xyloni, have not been collected in either MS or AL in many years and it is thought that the two imported fire ants and their hybrid have out-competed them for resources and effectively driven them out from this area.

Distribution

The native range of S. invicta is Brazil. In the United States, it has been reported from AL, AR, CA, FL, GA, LA, MS, NM, NC, OK, SC, TN, and TX. Solenopsis invicta is found in the southern halves of both AL and MS and also found in the western portion of MS following the Mississippi River northward, whereas S. richteri tends to be found in the northeastern part of MS and northwestern portions of AL, with the hybrid found in a band between the two populations.

This is not a static situation and S. invicta appears to be on a continuous path northward, bounded only by temperature restraints (which it appears to be overcoming). As S. invicta moves northward, so also do the populations of S. richteri and their hybrid.